lundi 27 avril 2020

Codex Mussolini


En septembre 2016,  plusieurs agences de presse annoncèrent hâtivement que des archéologues venaient de découvrir sous l'obélisque du Foro italico, à Rome, le testament politique de Musolini, rédigé en latin ; il était au secret depuis 84 ans.
Renseignement pris, je découvrais qu'il n'y avait jamais eu de fouilles archéologiques au Foro Italico, encore moins sous l'obélisque qui pèse 300 tonnes ; quant au testament politique, il était bien rédigé en latin, mais si peu secret que 2 organes de presse fascistes l'avaient publié en 1932, et que des concours de traduction  avaient eu lieu dans les lycées à l'époque.
Depuis, les journaux ont rectifié ces approximations, quelquefois en antidatant les articles désormais disponibles sur le net (par exemple  https://www.bbc.com/news/world-europe-37230455). Mais on peut encore lire des erreurs  manifestes, comme  ici  par exemple :
https://www.ilprimatonazionale.it/cronaca/mussolini-messaggio-posteri-49642/ : "La scoperta del testo (scritto in latino), scritto su pergamena, è opera di due studiosi olandesi, Bettina Reitz-Joosse dell'università di Groninga e Han Lamers dell'università di Lovanio, che lo hanno trovato seppoloto insieme a monete d'oro nel basamento del monumento, realizzato nel 1932 in occasione dei 10 anni dalla marcia su Roma. "
Tout ce bruit fut provoqué par une publication de deux  chercheurs néerlandais : Lamers Han, Reitz-Joosse Bettina, The Codex Fori Mussolini : A Latin Text of Italian Fascism, London, New York, Bloomsbury Academic, 2016. Jeunes chercheurs en histoire et en latin, ils ont ainsi assuré leur entrée dans les médias, et fortement accéléré leur carrière.
Les deux auteurs de l'ouvrage ont, à juste titre, beaucoup commenté le choix du monument, un obélisque, le replaçant dans la tradition architecturale romaine antique. Le transport du monolithe, en une seule pièce, fut un exploit que le latin du codex détaille d'ailleurs ; mais Lamers et Reitz-Joosse n'ont pas effectué le rapprochement de cette odyssée lithique, suivie par toute l'Italie de l'époque grâce aux actualités filmées,  avec le transport du rocher sur lequel, au XVIIIe siècle, le tsar Pierre le Grand fit installer sa statue équestre. De même, on se demande pourquoi ils ont omis de commenter cette baroque cérémonie d'enfouissement : les familiers de l'histoire romaine antique savent que le Forum Romanum fut de nombreuses fois le lieu d'enfouissements religieux. 
Quoi qu'il en soit, leur ouvrage est intéressant, notamment parce qu'il présente une version complète du Codex en latin, oeuvre d'un éminent latiniste de l'époque, Aurelio Giuseppe Amatucci (1867-1960), spécialiste de Plaute, et qui ne semble pas avoir souffert après-guerre de son passé fasciste. Pour l'anecdote, une rue existe encore à son nom dans le sud-ouest de Rome. Le Codex a été publié 4 fois dans les années 1930 : 2 fois dans des publications pour la jeunesse de l'organisation des Balillas, et 2 fois dans la célèbre revue pédagogique italienne Scuola e cultura (qui deviendra après-guerre Cultura e scuola). Le Codex, ce que nos auteurs néerlandais n'ont pas assez analysé non plus, est donc une production didactique destinée à la jeunesse fasciste contemporaine du Duce, mais aussi à la jeunesse future.
Voici, après les photographies,  le texte latin, dont j'ai parfois un peu modifié la ponctuation ou quelques mots. 

L'inauguration de l'obélisque, en 1932.
L'obélisque, à l'époque fasciste. 
En juillet 2019.

Rome, juillet 2019. 

Codex fori Mussolini

Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo

Virgilius, Ec. IV, 5.

Bellum maxime omnium memorabile quae unquam gesta essent ab anno MCMXIV ad annum MCMXVIII tota paene Europa exarsit, quod, cum et aliae gentes vel armis vel opibus pugnantes adiuvissent fereque omnes anxia mente fuissent, totius orbis terrae bellum factum atque appellatum est.

Huic quidem bello Itali, quamvis paulo ante tot post casus hostibus devictis tyrannisque expulsis denique in populi unius corpus liberi coaluissent seseque vix firmassent, cum populis qui pro rei publicae salute iure ac legitime, sed tum incerto Marte, pugnarent interesse statuerunt atque patriae fines ex aliorum dominatu vindicare. Veterum autem malorum memores et qua sunt virtute atque humanitate asperrima quaeque perpessi neque vitae neque impensae pepercerunt ubi sociisque victoriam comparerent, quam ingenti hostium exercitu profligato egregiam denique sunt adepti.

Sed hominum qui tum Italorum publicis rebus praeerant, alii ad civium vel exterarum gentium ambitiosas voluntates nimis pavidi, alii opinionum commentis deliri, utpote qui vel omnia civibus tribuerent nihil patriae vel patriam ipsam omnino esse negarent, pessime tam praeclara tantoque sanguine parva victoria usi Italiam in summum discrimen adduxerunt ut optimus quique civis eius saluti jam desperaret.

Ea tempestate caelesti quodam nutu atque numine VIR exstitit, qui singulari acie ingeni animoque firmissimo praeditus et ad omnia fortia facienda ac patienda paratus, non solum res inclinatas eversasque in pristinum restituere sed etiam Italiam illam, quam veteres Romani orbis terrarum lumen effecissent, Italis reddere divina mente concepit consiliisque facta adaequare est aggressus. Qui vir fuit

BENITUS MUSSOLINI.

Hic quidem cum primum patriae caritate victus bellum civibus acriter suasisset, deinde miles strenue in acie pugnasset sanguinemque effudisset, victoria parta fasces, qui veterum Romanorum pristinas virtutes adumbrarent, instaurandos decrevit atque instauravit.

Inter omnes quidem satis constat BENITUM MUSSOLINI, ex quo summam rerum suscepit, cum cives omnes suo sagaci subtilique sensu Italae gentis virtutum captos secum traheret, effecisse ut ii quam maximas utilitates ex belli victoria caperent atque inter ceteras gentes honestissimum locum obtinerent. Nec ullum fugit Illum diuturna controversia dirempta rei publicae Summi Romani Pontificis amicitiam iusto foedere conciliasse, patriae exercitum ornatissimum cum maritima et aeria classe quam optime instructa comparasse legemque tulisse ut qui aliquam artem profiterentur itemque fabricatores ac fabri omnes in collegia vel societates coirent, quae tamen cum re publica arte cohaerent ne causa esset quare odiis inter sese ac simultatibus conflictarentur et cum omnium civium detrimento in suis studiis atque operibus cessarent.

Praeterea puerorum et adulescentium disciplinam novis legibus et peropportunis institutis moderatus est, artium studia atque doctrinas omnino provexit ; Italiae urbes, in primis Romam, magnificis iisque utilibus aedificis exornandas, quam plurimas vias muniendas, cum omnium temporum tum maxime antiquitatis monumenta reficienda vel effodienda curavit. Agri culturae autem prospexit atque consuluit ita ut loca diu inculta et pestifera brevi feracia ac salubria fierent ; colonias armis praescriptique firmavit ; Italorum nummo stabile pretium fecit eosque quantum potuit angustiis, quibus ceterae gentes laborant, levavit.

Neque vero, cum tot tantaque negotia sustineat, celebrari vel tantum enumerari possunt singula quae gesserit ut res Italas omnino tutaretur, legibus emendaret, moribus ornaret utque cives omnes in officio contineret.

Denique tanti VIRI salubri consilio, summa prudentia, certissima voluntate, peropportuna opera rem publicam nunc demum habemus quae nulla erat a.d. V Kaal. Nov. a. MCMXXII, cum regnante Victorio Emanuelle III Itali sibi Italiam obtinuerunt novusque ab integro saeculorum ordo eis natus est. 

*

Qui ut in perpetuum continuaretur pueros, puellas, adulescentes in nova luce atque fere in patriae ipsius sinu educandos esse VIR ille sensit, qui omnia considerat atque providet. Lex igitur a. MCMXXVI (IV) lata acceptaque est ut Italiae pubes, dummodo parentes consentirent, in sodalicia coiret et aetatis atque sexus ratione habita « Balilla », « Avanguardisti », « Piccole Italiane », « Giovani Italiane » fieret. Instituta igitur est quae « Opera Nazionale Ballila » appellatur, eique Renatum Ricci DVX praefecit.

Hic quidem Vir Carariae natus et miles voluntarius bello, quod supra memoravimus, interfuerat et in Flumeta legione postea militaverat et in republica reficienda renovandaque cum primis BENITUM MUSSOLINI sectatus erat.

Tunc vero, cum tanti momenti rei sibi curam suscepisset, effecit ut quam optime perficeretur saluberrimum DUCIS consilium.

Quod Itali mirari certatim liberos his Lictoriis sodaliciis quotannis inscribendos curaverunt ut ea iam ex multis milibus puerorum, puellarum, adulescentium constent. Quorum animi tutis praeceptis, optimis libris, musica arte, peopportunis sermonibus, terrestribus maritimisque peregrinationibus, ceteris rebus a praeceptoribus, sacerdotibus, praefectis ad illam absolutam patriae imaginem informantur, quam DUX ante oculos Italorum cotidie non verbis sed rebus ipsis delineat adumbratque ; corpora autem multa atque varia exercitatione, gymnicis ludis, sollemnibus certaminibus firmantur nec solum inter strepitus urbium celebrium, sed etiam, ut fieri potest, in remotissimis pagis et apud exteras gentes ubicumque Italie pubes est, eorumque agminum concentus patriam per DUCEM servatem canentium ad praeclara facinora optimi cujusque animum excitant invidosque inimicosque Italici nominis docent Italiam futuram esse, non fuisse.

Sed ille alacer DUCIS consili effector, Renatus Ricci, dum haec parat maturatque, Romae aedificandum esse vidit operum corpus, quae cum ad tam providum consilium perficiendum essent utilia, tum in primis res a DUCE mire gestas memoriae proderent.

Locus est amoenissimus inter Montem Marium et flumen Tiberim ; ibi stadia duo , quorum alterum amplitudine, alterum candore marmorum insigne, aedificata instructaque sunt, praeterea palaestrae, piscinae, hippodromi, exedrae, bibliothecae, theatra, nemora, horti, ambulationes, in quibus mentes doctrinarum litterarumque studiis, corpora adsiduis exercitationibus educarentur, animi variis oblectationibus recrearentur solemniaque certamina ederentur.

Inde Forum Mussolini exstitit ; ibique « Lictoria Academia », in qua instituuntur illi qui iuventutis sodaliciis praesint quique una cum litterarum doctrinarumque praeceptoribus Italiae pubis animos ad rectum fingant atque conforment illam Mussolini praeclaram sententiam affectantes « Libro e moschetto ».

Quo vero studio, quibus adsiduis conatibus, qua anxia cura Carariae montes longe lateque temptati atque pervestigati sint ut marmor reperiretur ex quo obeliscus monolithus DUCI dicaretur haud facile enarrari potest. Denique candida moles, quae in altitudinem LX, in latitudinem X fere pedes egrederetur, reperta est solisque lumine refulsit. Sed hujus inventionis gaudio nova cura successit, cum moles illa ex monte in aequum, Cararia Romam transvehenda esset. Quod quidem nulla antea gens nisi Romani perfecerant ; neque qua ratione Romani perfecerint satis constat. Vicit tamen architectorum nostrorum acre ingenium, fabrorum singularis peritia, omnium patriae DUCISQUE ingens amor. Quo factum est ut illa moles ferro lignoque mira arte contexto inclusa fabris molientibus viam primum ex monte in urbem atque ex urbe ad mare inter civium, qui floribus ornaverant, gratulationes precesque veheretur, deinde duobus iunctis novo artificio ratibus, quae inter se onus illud XII fere pondo acciperent atque transveherent, quam diffillimo cursu mari Tyrrheno et per flumen Tiberim Romam ad divi Pauli portum peveniret.

In divi Pauli portu quinque fere menses stetit navigium illud, cui nomen « Apuanum » inditum erat, dum flumen augeret. Denique a.d. X Kal. Dec. a. MCMXXX ad Farnesinam adduxerunt atque opportunam tempestatem nacti obeliscum exposuerunt. Qui, a.d. V Kal. Nov. a. X a. fasc. Instaur. machinis instrumentisque idoneis basi quadratae impositus, altitudine pedum fere CXXX, cuspide aurea, marmoris candore ceteros omnes vincit.

Stat in ipso aditu Fori Mussolini et patriae fata per DUCEM renovata, DUCIS in patriam excelsum invictumque animum, civium erga DUCEM immotam fidem, res per Fasces praeclare gestas in perpetuum consecrabit.

A. d. V Kal. Nov. - Anno MXMXXXII p. Ch.n.,

OB FASC. INSTAUR. DECENNALIA PRIMA

FELICITER

Hic codex membranaceus latine scriptus ab Aurelio Iosepho Amatucci et mira arte ab Henrico Brignoli Romae pictus in officina Nestoris Leoni positus est in basi obelisci monolithi Fori Mussolini a.d. V Kal. Nov.-Anno MCMXXXII p.Chr.n.


_____________________________________________________________


Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire